بخش 3 - گیاهان، موجودات پر ارزش
گیاهان موجودات پر ارزشی هستند که هم غذای خودشان را می سازند و هم منبع اصلی غذای جانوران و انسان می باشند. آدمیان نخستین، ریشه، برگ، میوه و دانه های خوراکی را جمع می کردند و می خورند. بعدها انسان می اندیشید که می تواند گیاهان مفید را پرورش دهد. پس کار کشاوری یعنی پرورش دادن گیاهان مفید.
شخم زدن:
کشاورزان از هزاران سال پیش تاکنون زمین را برای کاشتن، شخم می زنند. در ابتدا این کار با دست انجام می شد. بعدها از گاو و اسب استفاده شد. امروزه تراکتور جای جانوران را گرفته است.
آب دادن:
به جهت وجود آب کم در ایران، کشاورزان برای صرفه جویی در مصرف آب، گیاهانی را می کارند که با کمک آب باران و برف رشد کرده و محصول دهند و نیاز به آبیاری نداشته باشند. به این گونه کشاورزی دیم کاری می گویند؛ مانند کشت گندم.
از بین بردن علف های هرز:
علف های اضافی که در لابه لای گیاهان کاشته شده می روید. علف های هرز گفته می شود. از بین بردن این علف ها کار زیادی می طلبد.
مبارزه با آفت ها:
بعضی از حشرات که گیاه خوار هستند دسته جمعی به مزرعه ها حمله می کنند و قسمتی از محصول را می خورند. برای دفع حشرات مزاحم یا آفت ها، مواد حشره کش ساخته شده است. به دلیل اینکه مواد سمی هستند. دانشمندان از جانورانی مانند عنکبوت یا سوسک بهره می گیرند.
محصولات گوناگون:
بعضی از محصولات مانند گندم در بیشتر استان ها به عمل می آید. اما بعضی محصولات دیگر مانند خرما، برنج و انگور در بعضی مناطق رشد می کنند. مثلاً برنج در جایی به دست می آید که آب فراوان داشته باشد و خرما در آب و هوای گرم به دست می آید.
نوشیدنی ها:
بعضی از گیاهان به صورت دم کرده و نوشیدنی مصرف می شوند مانند چای، و قهوه؛ و بعضی از محصولات دیگر را برای خوش طعم کردن غذا استفاده می کنیم مانند انواع ادویه ها که بیشتر در کشورهای گرم و مرطوب به دست می آید.
داروها:
مردم از زمان های دور، بعضی گیاهان را به دلیل اثرات داروئی آنها مصرف می کردند. مانند خاکشیر یا دانه به. امروزه هم از گیاهان دارویی استفاده های بسیاری می شود.
رنگ ها:
گیاهان در صنایع رنگرزی هم استفاده می شوند. رنگرزی در استان هایی که قالیبافی دارند رواج دارد که برای رنگ کردن پارچه یا پشم به کار می رود.
از چوب برای تهیه میز، تخته، پنجره و سایر وسایل استفاده می کنند.
پرسش های بخش 3
1- کار مبارزه با آفت ها، همیشه و در همه دوران زندگی آنها مؤثر است.
درست
نادرست
2- بیشتر کشاورزان برای شخم زدن زمین های پهناور از تراکتور استفاده می کنند.
درست
نادرست
3- کار کشاورزی یعنی پرورش دادن گیاهان مفید
درست
نادرست
4- پرندگان کوچک در خوردن حشرات مزاحم و آفت ها مؤثر هستند.
درست
نادرست
پررسش های تشریحی:
1-وقتی می خواهیم زمین را برای کاشتن آماده کنیم ابتدا چه عملی را انجام می دهیم؟
ابتدا زمین را شخم می زنیم.
2- برای کاشت یک گیاه باید چه کاری انجام داد؟
ابتدا باید زمین را برای کشت آماده کرد و شخم زد. بعد دانه ها را پاشید و سپس زمین را آبیاری کرد. مرحله بعدی در آوردن گیاهان هرز از داخل زمین است تا زمانی که به رشد کامل خود برسد.
3- اصلی ترین غذای انسان را چه گیاهانی تشکیل می دهند؟
گندم، برنج، سیب زمینی
4- یاد گرفتن کشاورزی چه اثری در زندگی انسان داشت؟
توانست محصول بیشتری تولید کند و برای زمستان خود غذا ذخیره کند. دیگر مجبور نبود تمام قسمت های گیاه را بخورد. بلکه از هر گیاهی قسمت های مفید را می خورد.
5- آیا استفاده زیاد از تراکتور برای زمین های کشاورزی پهناور مضر است؟
بله. چون تراکتور عمیقاً جای خاک را عوض می کند و خاک های سطح رویی که مواد غذایی بیشتری دارند به سطح زیرین انتقال پیدا می کنند. استفاده زیاد از تراکتور برای زمین مفید نیست.
6- کدام محصول را حتماً باید با کشت آبی زیاد نمود؟
برنج
7- چه محصولاتی در ناحیه کوهستانی بیشتر رشد می کنند؟
گردو، بادام، درختان میوه
8- ادویه در چه نوع آب و هوایی به دست می آید؟
گرم و مرطوب
9- چه گیاهانی را می شناسید که مصرف دارویی و رنگرزی دارند؟
دارویی: اوکالیپتوس، گل ختمی، گل بنفشه، نعناع
رنگرزی: حنا، گردو، انار، پوست پیاز، روناس
بخش 4 - جانوران بی مهره
دانستید که جانوران را به دو دسته مهره داران و بی مهرگان تقسیم می کنیم.
جانوران مهره دار:
مانند ماهی ها، دوزیستان، پرندگان و غیره که بدنشان دارای اسکلت از جنس استخوان است.
جانوران بی مهره:
جانورانی هستند که در بدنشان اسکلت استخوانی وجود ندارد. بی مهرگان دسته بزرگی از جانوران را تشکیل می دهند مانند مرجان ها، نرم تنان، خارتنان و حشرات و …
کرم ها و بند پایان:
گروه کرم ها و بندپایان گروه بسیار بزرگی از بی مهرگان هستند که دانشمندان آنها را به طبقات کوچک تر تقسیم کرده اند. کرم ها از لحاظ شکل به سه گروه تقسیم می شوند:
1- کرم های پهن
2- کرم های لوله ای
3- کرم های حلقوی
کرم های پهن :
مانند کرم کدو، بدنشان از قطعه های پهن تشکیل شده است. یک نوع از کرم کدو در روده انسان زندگی می کند و به این موجود که غذای مورد نیاز خود را از بدن موجود زنده دیگر می گیرد، انگل می گوئیم.
کرم های لوله ای :
مانند آسکاریس بدن باریکی دارند. کرم آسکاریس در داخل روده انسان زندگی می کند و در همانجا تخم ریزی می کند. تخم ها همراه مدفوع از روده خارج شده و محیط را آلوده می کنند. تخم آسکاریش از راه سبزیجات نشسته و آب آشامیدنی آلوده به بدن منتقل می شوند.
یکی دیگر از کرم های لوله ای انگل کرمک است. کرمک در انتهای لوله گوارش کودکان رشد می کند و باعث خارش شدید می شود.
کرم های حلقوی :
بدن این کرم ها از حلقه های زیادی درست شده است. مانند کرم خاکی. این کرم برای یافتن غذا در خاک حرکت می کند و برای باغچه و زمین کشاورزی مفید است زیرا خاک را جابه جا می کند و هوا را به ذرات خاک می رساند.
بندپایان:
بندپایان شامل حشرات، عنکبوت ها، خرچن گها و هزارپاها می باشند. نمونه هایی از بندپایان در جنگل، دریا و حتی خانه ها یافت می شود مانند مورچه، پروانه، خرچنگ، هزارپا و … بندپایان فراوان ترین گونه جانوران بی مهره هستند.
حشرات 6 پا دارند. عنکبوت ها 8 پا دارند. بعضی سمی و بعضی غیر سمی اند. خرچنگ ها در آب زندگی می کنند پوشش خارجی بدن آنها سفت است. بعضی خرچنگ ها خوراکی هستند. هزارپاها بعضی علف خوار و بعضی گوشتخوارند. هزارپای گوشتخوار، سمی است.
پرسش های بخش 4
جالی خالی را با کلمات مناسب پر کنید:
1- به جانورانی که در بدن آنها اسکلت استخوان وجود نداشته باشد بی مهره می گویند.
2- به موجود زنده ای که غذای خود را از بدن موجود زنده دیگر می گیرد انگل می گویند.
3- نرم تنان در گروه جانوران بی مهره قرار دارند.
4- هشت پا یک جانور بی مهره دریایی است که به گروه بزرگ تر بی مهرگان تعلق دارد و به گروه کوچک تر نرم تنان.
5- عروس دریایی بی مهره ای از جنس مرجان ها است.
6- حشرات بدنشان از 3 قسمت سر و سینه و شکم تشکیل شده، 2 شاخک و 6 پا دارند.
7- کرم کدو از نوع کرم های پهن و کرم خاکی از نوع کرم های حلقوی است.
پرسش های تشریحی:
1- چه تفاوت مهمی در میان جانواران مهره دار و بی مهره وجود دارد؟
جانوران مهره دار دارای اسکلتی از جنس استخوان هستند و جانوران بی مهره در بدن خود فاقد این اسکلت استخوانی می باشند.
2- بدن بی مهرگان ساده تر است یا مهره داران؟
بی مهرگان
3- انواع گروه های بی مهرگان را نام ببرید؟
اسنفج ها، مرجان ها، نرم تنان، خارتنان، کرم ها، بندپایان
4- مرجان ها چه شباهت هایی با اسفنج ها دارند؟
هردو گروه در کف دریاها زندگی می کنند و بعضی از گونه های هر یک حرکت دارند.
5- تخم کرم کدو چگونه از گاو به انسان منتقل می شود؟
مدفوع آلوده انسان علف هایی را که گاو می خورد آلوده می کند و تخم کرم در بدن حیوان به نوزاد تبدیل می شود و زنده می ماند و با خوردن چنین گوشتی نوزاد کرم کدو به انسان و روده او منتقل شده تبدیل به کردم کدو می شود.
6- کرم آسکاریس چه می خورد؟
غذای گوارش یافته را می خورد.
7- فرق پوشش بدن حلزون با بدن صدف چیست؟
پوشش بدن حلزون حفره ای است و پوشش بدن صدف دوکفه ای است.
8- حشرات چه خصوصیات مشترکی دارند؟
همگی 6 پا و 2 شاخک دارند و بدنشان از سه قسمت تشکیل شده است.
9- کدام گروه از بی مهرگان به هیچ گروه دیگری شبیه نیستند؟
خارتنان
10- چند نوع از خارتنان را نام ببرید؟
توتیا و ستاره دریایی
11- اگر قبل از مصرف سبزی آن را ضد عفونی نکنیم، کدام بیماری انگلی در انتظار ماست؟
به انگل آسکاریس مبتلا می شویم.
12- یک نوع خرچنگ خوراکی را نام ببرید؟
میگو
بخش 5 - مخلوط ها
مخلوط چگونه تشکیل می شود؟
وقتی دو یا چند ماده مختلف با یکدیگر به ترتیبی بیامیزند که ما بتوانیم آنها را از هم جدا کنیم و هر ماده ای خاصیت خود را حفظ کند، مخلوط تشکیل شده است.
در مخلوط ممکن است مواد مخلوط شونده همگی جامد، مایع و یا گاز باشند، یا یکی از مواد جامد و دیگری مایع باشد مثل نمک و آب که مخلوط آب نمک درست می کنند.
هوای اطراف ما که گازی شکل است مخلوطی از گازهای مختلف است. بسیاری از خوراکی ها نیز به صورت مخلوط مصرف می شوند.
در یک مخلوط، هر ماده تمام خاصیت های خود را حفظ می کند.
مخلوط های یکنواخت (محلول):
وقتی یک حبه قند را در آب می اندازید، ذره های قند از هم جدا می شوند و در بین ذره های آب قرار می گیرند و مخلوط یکنواخت درست می کنند. در نتیجه قند در آب حل می شود. به این نوع مخلوط، محلول می گوئیم.
ماده حل شونده و ماده حلال:
اگر یک قاشق شکر را در آب بریزید و هم بزنید، شکر در آب حل می شود. در این محلول به شکر ماده حل شونده و به آب ماده حل کننده یا حلال می گویند. محلول شکر در آب یک محلول جامد در مایع و محلول الکل در آب محلول مایع در مایع است.
در محلول ها، ماده حل شده، خود به خود از حلال جدا نمی شود.
پرسش های بخش 5
1- کدامیک از مخلوط های زیر محلول است؟
روغن در آب
نفت و آب
نمک و آب
نشاسته و آب
2- کدامیک از مخلوط های زیر محلول مایع در مایع است؟
آب و روغن زیتون
آب و آبلیمو
آب و نشاسته
آب و اکسیژن
3- آب داغ چه نوع محلولی است؟
جامد در مایع
مایع در مایع
جامد در جامد
گاز در مایع
4- بهترین راهی که می توانیم بفهمیم یک مخلوط، محلول است یا نه چیست؟
جوشانیدن
از صافی رد کردن
بی حرکت در جایی قرار دادن
باهم زدن
5- در لیوان شیر یک حبه قند انداختیم و هم زدیم در این محلول به شیر چه می گویند؟
حلال
حل شونده
مخلوط
محلول
پرسش های تشریحی:
1- مخلوط چیست؟
وقتی دو یا چند ماده با هم بیامیزند و ما بتوانیم به راحتی آنها را جدا کنیم آن مواد با هم مخلوط شده اند، در مخلوط، مواد خواص خود را از دست نمی دهند.
2- آیا می توانیم روغن مایع و آبلیمو را مایع در مایع بدانیم؟ چرا؟
خیر، زیرا این دو مایع در یکدیگر حل نمی شوند و مایع در مایع یک نوع محلول است.
3- به ماده ای که مواد دیگر را در خود حل می کند چه می گویند؟
حلال
4- چگونه می فهمیم دو ماده مایع که با هم آمیخته شده اند مخلوط هستند یا محلول؟
در صورتی که دو مایع به طور یکنواخت دیده شوند و پس از مدتی که ساکن می مانند از هم جدا نشوند، محلول هستند و اگر یک مایع در مایع دیگر به صورت معلق دیده شود، مخلوط است که پس از ساکن ماندن به تدریج از هم جدا می شوند.
5- مخلوطی نام ببرید که از دو ماده جامد تشکیل شده باشد؟
شکر و عدس، نخود و لوبیا
6- مخلوطی از یک ماده جامد و یک مایع نام ببرید که محلول نباشد؟
شن و آب
7- هوا یک مخلوط است یا ترکیب؟
مخلوط است.
8- در یک محلول آب شیرین آیا مزه سطح مایع با ته مایع با هم فرق دارد؟چرا؟
نه، زیرا ذره های قند به آرامی از هم جدا شده و در بین ذره های آب قرار گرفته و مخلوط یکنواختی به دست آمده یعنی قند در آب حل شده.
9- در محلول مواد چگونه پراکنده می شوند؟
به طور یکنواخت پراکنده می شوند.
10- آیا در محلول همه موادی که وجود دارند دیده می شوند؟
خیر، ماده حل شونده دیده نمی شود.
11- چرا در هوا هیچ یک از مواد تشکیل دهنده را نمی بینیم؟
زیرا همگی گاز هستند.
بخش 6 - نور و بازتابش
نور انرژی است که به کمک آن می توانیم اجسام را ببینیم. به موادی که از خود نور تولید می کنند چشمه نور می گوئیم. نور از همه اجسام عبور نمی کند. اما اجسامی مانند شیشه، آب و هوا نور را از خود عبور می دهند که به آنها شفاف می گوئیم.
اما اجسامی که نور را از خود عبور نمی دهند، مانند چوب و سنگ اجسام کدر نامیده می شوند. هرچه سطح یک جسم هم صاف تر باشد، باز تابش نور آن هم بیشتر است.
تصویر هر جسم در آینه تخت اندازه همان جسم است. اگر نور به آینه برخورد کند، باز می گردد که به این پدیده بازتابش نور می گوئیم. هر چه زاویه بین دو آینه تخت کمتر شود، تعداد تصاویر بیشتر است. نور در هنگام برخورد به آینه صاف، بازتاب منظم دارد و در صورت برخورد به سطح ناصاف مثل مقوی، بازتابی نامنظم دارد. وقتی نور به جسمی بر می خورد، قسمتی از آن باز می گردد و به چشم ما بر می گردد و همین نور بازتاب شده باعث دیدن آن جسم توسط ما می شود.
جسمی که به رنگ سیاه باشد، نور را تقریباً بازتاب نمی دهد. با آینه می توانیم تصویر چیزهایی را که به طور مستقیم نمی توانیم ببینیم را مشاهده کنیم. مانند راننده اتومبیل که به کمک آیند پشت خود را می بیند.
آینه ها بر سه نوع هستند :
1- آینه تخت
2- آینه فرو رفته
3- آینه بر آمده
در آینه فرو رفته تصویر بزرگ تر از جسم و در آینه برآمده تصویر کوچک تر از جسم منعکس می شود.
در زیردریائی ها برای دیدان اجسام در سطح آب از چشم زیردریایی استفاده می کنند، که پریسکوپ نام دارد.
کوره آفتابی هم وسیله ای است که از یک آینه فرو رفته بسیار بزرگ تشکیل شده است و برای استفاده از انرژی گرمایی خورشید به کار می رود. تصویر ما در درون یک قاشق به صورت وارونه و کوچک تر از خودمان می افتد و تصویر ما در پشت قاشق مستقیم و بزرگ تر به نظر می رسد.
پرسش های بخش 6
1- در کدامیک از مکان های زیر آینه بر آمده استفاده می کنند؟
خیاطی
آرایشگاه ها
سرپیچ های جاده ها
کوره آفتابی
2 - کدامیک از موارد زیر در بازتابش نور مؤثر نیست؟
صافی اجسام
زبری اجسام
کلفتی اجسام
رنگ اجسام
3 - در کدامیک از مواد زیر نور عبور نمی کند؟
هوا
آب
آینه
شیشه
4 - در پریسکوپ از چه آینه ای استفاده می شود؟
تخت
فرورفته
برآمده
کروی
5- هر قدر زاویه بین دو آینه را بازتر کنیم تعداد تصویرها ….... می شود.
بیشتر
کمتر
تفاوتی ندارد
بزرگ تر
6 - کوره آفتابی به چه منظور ساخته می شود؟
برای گرم کردم محیط
برای تفریح و سرگرمی
برای بهتر دیدن خورشید
برای استفاده از انرژی گرمایی خورشید
پرسش های تشریحی:
1- نور چیست؟ و چه خواصی دارد؟
یک نوع انرژی است که حرکت می کند و موجب دیدن اجسام می شود.
2- بازتابش نور چیست؟
وقتی نور به جسمی برخورد می کند و برگشت پیدا می کند، به این پدیده بازتابش نور می گوئیم.
3- چه اجسامی پس از بازتابش نور، تصویر تولید می کنند؟
اجسامی که سطح آنها صاف است مثل آینه و فلزات براق. در آب و شیشه هم تصویر ایجاد می شود.
4- جسمی در فاصله 20 سانتی متری آینه قرار دارد. فاصله جسم تا تصویر چقدر است؟
فاصله جسم تا تصویر دو برابر فاصله جسم تا آینه است یعنی 40 سانتی متر.
5- وقتی آینه به صورت فرو رفته باشد، چه تغییری می کند؟ و برای چه کارهایی از آینه فرو رفته استفاده می شود؟
تصویر بزرگ تر می شود. وقتی بخواهند تصویر را بزرگ تر نشان دهند مثل عمل جراحی
7- برای افزایش نور و گرما از چه نوع آینه ای استفاده می کنیم؟
آینه فرو رفته
8- برای آنکه جسمی دیده شود چه شرایطی لازم است؟
باید نور به طور کامل بازتاب نماید
9- در گذشته انسان ها چگونه تصویر خود را می دیدند؟
در سنگ های صاف و صیقلی
بخش 7 - الکتریسیته
انرژی الکتریسیته، انرژی است که برای نور، حرکت، گرما و روشنایی ایجاد می کند. از انرژی الکتریسیته در وسایلی مانند پنکه، شوفاژ، اطو، سماور برقی، لامپ، پلوپز و چرخ گوشت استفاده می کنیم. ما حتی از الکتریسیته صدا نیز تولید می کنیم. وقتی شما زنگ در را به صدا در می آورید، در اثر حرکت سریع و پیوسته الکتریسیته، این انررژی به صدا تبدیل شده است.
مدار الکتریکی چیست؟
وقتی لامپ خانه را روشن می کنید با استفاده از کلید برق، الکتریسیته را به داخل لامپ می فرستید و روشنایی ایجاد می شود و یا قسمتی سیم و لامپ را به باتری متصل می کنیم، الکتریسیته از باتری به وسیله سیم جاری می شود و پس از روشن کردن لامپ از سیم دیگری به باتری باز می گردد و این خود یک مدار الکتریکی است.
رسانا و نارسانا:
چیزهایی مثل میخ آهنی و سیم مسی که الکتریسیته از آنها می گذرد رسانا نام دارند. به چیزهایی مثل چوب، پلاستیک و شیشه که الکتریسیته از آنها نمی گذرد نارسانا نام دارد.
مدار متوالی و مدار موازی:
وقتی مدار بسته شود، الکتریسیته جاری می شود. در این صورت وقتی می خواهیم دو لامپ را به یک باتری وصل کنیم و دو لامپ هم به یکدیگر وصل شوند، در این صورت می گوئیم لامپ ها به صورت متوالی بسته شده اند. در بستن متوالی جریان، برق ابتدا از یک لامپ عبور می کند و سپس به لامپ دیگر می رود.
اگر بخواهیم قطب مثبت و منفی را به هر دولامپ وصل کنیم هر لامپ جداگانه به دو سر باتری وصل می شود. در این صورت لامپ ها به صورت موازی بسته شده اند. به این ترتیب جریان برق همزمان به هر دو لامپ وارد می شود و نور ضعیف تر به چشم می رسد.
به هم بستن باتری ها:
می توانیم با استفاده از دو یا چند باتری مدار الکتریکی تشکیل دهیم. در این صورت چون مقدار الکتریسیته بیشتری جاری می شود، نوری که لامپ ایجاد می گردد بیشتر می شود.
پرسش های بخش 7
1- کدامیک از وسایل زیر رسانا است؟
چوب
فرش
پتو
آهن
2- کدامیک از اجسام زیر نارسانا است؟
بدن انسان
آهن
چوب خیس
پلاستیک
3- اگر در منزل شما لامپ آشپزخانه بسوزد، بقیه لامپ ها:
خاموش می شوند
روشن می مانند
می سوزند
پر نورتر می شوند
4- در کدامیک از وسایل زیر از انرژی الکتریسیته برای تولید گرما استفاده می شود؟
جارو برقی
ریش تراش
تلویزیون
پلوپز
5- در کدامیک از وسایل زیر الکتریسیته به حرکت تبدیل می شود؟
همزن برقی
چراغ مطالعه
اتو
سماور برقی
پرسش های تشریحی:
1- الکتریسیته چگونه جریان می یابد؟
وقتی مدار بسته باشد
2- به چه اجسامی رسانا می گوئیم؟
اجسامی که جریان الکتریسیته از این اجسام عبور کند مانند سیم مسی و آب.
3- چه موادی نارسانا هستند؟
به اجسامی که جریان الکتریسیته از آنها عبور نکند، مواد نارسانا گفته می شود مانند چوب.
4- مدار چگونه تشکیل می شود؟مدار به چند طریق بسته می شود نام ببرید؟
وقتی الکتریسیته جریان پیدا کند. در صورتی که مدار ساده نباشد به دو طریق موازی و متوالی بسته می شود.
6- در چه صورت، مدار در لامپ نور بیشتری تولید می کند؟
وقتی مدار به صورت متوالی بسته می شود نور اولین لامپ بیشتر و دومی کمتر می شود. در موازی نور هردو لامپ یکسان و کمتر می شود.
7- آیا برای سیم کشی منزل می توان از مدار متوالی استفاده کرد؟ چرا؟
خیر چون در این صورت با سوختن یا قطع کردن جریان در یک وسیله الکتریکی، سایر وسایل الکتریکی نیز خاموش می شوند.
8- فرق مدار بسته و باز چیست؟
در مدار بسته الکتریسیته جاری می شود و در مدار باز الکتریسیته قطع می شود.
9- کلید چه اثری در تشکیل مدار دارد؟
کلید مدار را قطع و وصل می کند.
10- در اسباب بازی ها و رادیو ها، باتری ها را چگونه قرار داده اند؟